Rüxsətləri axtarmaq sözünün mənası: Mükəlləf olan şəxsin, nəfsi istəklərinə uyğun gəldiyi üçün yaxud digər səbəbdən hər məzhəbdən ən asan olanı götürməsidir.


Alləmə İbn Nəccar əl-Hənbəli -rahiməhullah- dedi:


 وَيَحْرُمُ عَلَيْهِ أَيْ : عَلَى الْعَامِّيِّ ( تَتَبُّعُ الرُّخَصِ ) وَهُوَ أَنَّهُ كُلَّمَا وَجَدَ رُخْصَةً فِي مَذْهَبٍ عَمِلَ بِهَا ، وَلَا يَعْمَلُ بِغَيْرِهَا فِي ذَلِكَ الْمَذْهَبِ ( وَيَفْسُقُ بِهِ ) أَيْ : بِتَتَبُّعِ الرُّخَصِ .لِأَنَّهُ لَا يَقُولُ بِإِبَاحَةِ جَمِيعِ الرُّخَصِ أَحَدٌ مِنْ عُلَمَاءِ الْمُسْلِمِينَ : فَإِنَّ الْقَائِلَ بِالرُّخْصَةِ فِي هَذَا الْمَذْهَبِ لَا يَقُولُ بِالرُّخْصَةِ الْأُخْرَى الَّتِي فِي غَيْرِهِ


Avam birisinə rüxsətləri axtarmaq haramdır. Beləsi hansısa bir məzhəbdə rüxsətə (asan olana) rast gəldikdə onunla əməl edər, ancaq həmin məzhəbdə digər şeylərə əməl etməz. İnsan rüxsətləri axtarması ilə fasiq olur. Çünki müsəlmanların alimlərindən heç biri bütün rüxsətlərin mübah olduğunu demir. Belə ki, bir məzhəbdə rüxsətdən yararlanmağı icazəli görən şəxs, digər məzhəbdə gələn başqa rüxsətdən yararlanmağı icazəli görmür.


قَالَ ابْنُ عَبْدِ الْبَرِّ : لَا يَجُوزُ لِلْعَامِّيِّ تَتَبُّعُ الرُّخَصِ إجْمَاعًا ، وَمِمَّا يُحْكَى : أَنَّ بَعْضَ النَّاسِ تَتَبَّعَ رُخَصَ الْمَذَاهِبِ مِنْ أَقْوَالِ الْعُلَمَاءِ . وَجَمَعَهَا فِي كِتَابٍ ، وَذَهَبَ بِهِ إلَى بَعْضِ الْخُلَفَاءِ ، فَعَرَضَهُ عَلَى بَعْضِ الْعُلَمَاءِ الْأَعْيَانِ ، فَلَمَّا رَآهَا قَالَ " يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ، هَذِهِ زَنْدَقَةٌ فِي الدِّينِ ، وَلَا يَقُولُ بِمَجْمُوعِ ذَلِكَ أَحَدٌ مِنْ الْمُسْلِمِينَ "


İbn Abdul-Bərr demişdir: Avam birisinin rüxsətləri axtarması icma ilə icazəli deyil. Hekayət edilir ki, bir adam alimlərin sözləri içində məzhəblərin   rüxsətlərini axtarıb onu (rüxsətləri) bir kitaba topladı. Daha sonra kitabını xəlifələrdən birinə gətirib verdi. Xəlifə isə həmin kitabı məşhur alimlərdən birinə ərz etdi. Alim ona nəzər yetirdikdə belə dedi: Ey möminlərin əmiri, bu dində olan zındığlıqdır! Müsəlmanlardan heç kim bütün bu şeyləri demir (yəni cəm halında icazəli görmür). (Şərhul kəukəbil munir:4/577)


İmam Səffərini -rahiməhullah- dedi:


قال الإمام أحمد - رضي الله عنه - : لو أن رجلا عمل بكل رخصة ؛ يعمل بمذهب أهل الكوفة في النبيذ ، وأهل المدينة في السماع ، وأهل مكة في المتعة لكان فاسقا . وقال معمر : لو أن رجلا يأخذ بقول أهل المدينة في السماع - يعني الغناء - وإتيان النساء في أدبارهن ، وبقول أهل مكة في المتعة والصرف ، وبقول أهل الكوفة في المسكر ؛ كان أشر عباد الله تعالى وقال سليمان التيمي : لو أخذت برخصة كل عالم - أو قال زلة كل عالم - اجتمع فيك الشر كله .


“İmam Əhməd -radıyəllahu anhu- dedi: Əgər bir adam hər rüxsət ilə əməl etsəydi, nəbiz içkisi məsələsində Kufə əhlinin məzhəbi ilə əməl etsəydi, musiqiyə qulaq asmaqda isə Mədinə əhlinin məzhəbi ilə əməl etsəydi, mut`a (siğa)da Məkkə əhlinin məzhəbi ilə əməl etsəydi, fasiq olardı. 


Habelə Mə`mər dedi: Əgər bir adam musiqiyə qulaq asmaq və qadınlara arxadan yaxınlaşmaq kimi şeylərdə Mədinə əhlinin görüşünü götürsəydi, mut`a və sarf (pulların mübadiləsi) məsələsində Məkkə əhlinin görüşünü götürsəydi, şərab məsələsində isə Kufə əhlinin görüşünü götürsəydi, Allahın ən şərli qullarından olardı. Suleyman Teymi dedi: Əgər hər alimin rüxsətlərini -yaxud hər alimin xətalarını- götürsən, bütün şər səndə cəmləşəcək.


لكن قال القاضي أبو يعلى بن الفراء إمام المذهب بعد ذكر كلام الإمام أحمد - رضي الله عنه - المتقدم آنفا : هذا محمول على أحد الوجهين : إما أن يكون من أهل الاجتهاد ولم يؤده اجتهاد إلى الرخص فهذا فاسق ، لأنه ترك ما هو الحكم عنده واتبع الباطل ، أو يكون عاميا فأقدم على الرخص من غير تقليد فهذا أيضا فاسق ، لأنه أخل بفرضه وهو التقليد ، قال : وإما أن يكون عاميا وقلد في ذلك لم يفسق ، لأنه قلد من يسوغ اجتهاده .


Ancaq məzhəbin imamı Qadı Əbu Yalə əl-Fərra -rahiməhullah- imam Əhmədin -radıyəllahu anhu- az öncə gələn sözlərini qeyd etdikdən sonra dedi: Bu sözlər iki yöndən birinə həml ediləcək: Bunu edən ya ictihad əlindən olub, ictihad nəticəsində rüxsətlərə çatmayan bir şəxsdir. Beləsi fasiqdir. Çünki həmin şəxs öz qatında sabit olan hökmü tərk edir və batilə tabe olur. Yaxud da, avam birisi olur və təqlidsiz rüxsətlərə baş vurur. Həmin şəxs də, fasiqdir. Çünki beləsi ona fərz olan təqlidi pozur. Sonra dedi: Yaxud avam birisi olur və həmin məsələdə təqlid edir. Beləsi fasiq olmur. Çünki o, ictihad etməsi icazəli olan adama təqlid edir.


Sonra Səfffərini buyurur:


قلت : وهو الحق ، وقد نقل جمع محققون إنما يجوز تقليد المذاهب في النوازل والانتقال من مذهب إلى مذهب في بعض المسائل بثلاثة شروط : ( الأول ) أن لا يجمع بين المذهبين مثلا على صفة تخالف الإجماع كمن تزوج بغير صداق ولا ولي ولا شهود ، فإن هذه الصورة لم يقل بها أحد ، قلت أي تزوج بلا ولي مقلدا لأبي حنيفة ، وبلا شهود مقلدا لمالك ، فهذا لم يقل به أحدهما ولا غيرهما ، وهو ذريعة للزنا ، فهذا لا نزاع في رده ، ( الثاني ) أن يعتقد فيمن يقلده الفضل ولو بوصول خبره إليه ، ( الثالث ) أن لا يتتبع رخص المذاهب"أ.هـ .


Deyirəm: Haqq olan budur. Artıq bir sıra təhqiqçi alimlər nəql etmişlər ki, məzhəblərə nəvazil olan şeylərdə (ictihad tələb edən yeni baş vermiş məsələlərdə) təqlid etmək və bəzi məsələlərdə bir məzhəbdən digər məzhəbə  keçmək üç şərtlə icazəli olur:


Birinci şərt: İcmaya müxalif olacaq surətdə, misal üçün iki məzhəbi cəm etməməkdir. Misal: Bir insanın mehirsiz, vəli olmadan, və şahidlər olmadan evlənməsidir. Bu surəti heç bir alim deməyib. Deyirəm: Vəlisiz evlənən Əbu Hənifəyə təqlid edir. Şahidlər olmadan evlənən isə Malikə təqlid edir. Bunu isə (yəni bütün bu şeyləri cəm etməyi) adı çəkilən iki nəfər və digər alimlər deməyib. Əslində bu, zinaya aparan yoldur. Bunun rədd ediləcəyi ixtilafsız məsələdir. 


İkinci şərt: Təqlid etdiyi şəxsin, ona çatan xəbərləri ilə olsa da, fəzilətli olmasını 

etiqad etməsidir. 


Üçüncü: Məzhəblərin rüxsətlərini axtarmamasıdır.”


(Ləvamiul ənvaril bəhiyyə:2/467)